همه جوامع، هم به صورت جامد و هم به صورت مایع، فضولات تولید می کنند. بخش مایع این فضولات یا فاضلاب، اساسا همان آب مصرفی جامعه است که در نتیجه کاربردهای مختلف آلوده شده است. از نظر منابع تولید، فاضلاب را می توان ترکیبی از مایع با فضولاتی دانست که توسط آب از مناطق مسکونی، اداری، و تاسیسات تجاری و صنعتی حمل شده و برحسب مورد، با آبهای زیرزمینی، آبهای سطحی و سیلابها آمیخته است.
اگر فاضلاب تصفیه نشده انباشته شود، تجزیه مواد آلی آن ممکن است منجر به تولید مقدار زیادی گازهای بدبو شود. علاوه بر آن، فاضلاب تصفیه نشده معمولا حاوی میکروارگانیسم های بیماری زا فراوانی است که در دستگاه گوارش انسان زندگی می کنند و یا در برخی فضولات صنعتی موجود می باشند.فاضلاب، شامل برخی مواد مغذی نیز هست که می تواند سبب تحریک رشد گیاهان آبزی شود و ممکن است سمیت نیز داشته باشد، بنا به این دلایل انتقال سریع و بدون دردسر فاضلاب از منابع تولید و سپس تصفیه و دفع آن نه فقط مطلوب، بلکه در جوامع صنعتی ضروری بوده و جنبه اقتصادی و تولید درآمد دارد.
فاضلابها بسته به شکل پیدایش و خواص آنها به سه گروه تقسیم می گردند.
فاضلابهای خانگی، فاضلابهای صنعتی و سرانجام فاضلابهای سطحی

فاضلابهای خانگی خالص تشکیل شده اند از فاضلاب دستگاههای بهداشتی خانه ها مانند توالت ها، دستشویی ها، حمام ها، ماشین های لباسشویی و ظرفشویی، پساب آشپزخانه ها و یا فاضلاب به دست آمده از شستشوی قسمتهای گوناگون خانه. خواص این فاضلابها در سطح یک کشور تقریبا یکسان، و تنها غلظت آنها بسته به مقدار مصرف سرانه ای آب در شهرها تغییر می کند.
در شبکه های فاضلاب شهری آنچه به نام فاضلاب خانگی نامیده می شود بجز فاضلابهای خانگی خالص دارای مقداری فاضلاب به دست آمده از مغازه ها، فروشگاهها، تعمیرگاه ها، کارگاه ها، رستوران ها و موسسه هایی مانند آنها نیز می باشد که اجبارا در سطح شهر و به طور پراکنده وارد کانال های فاضلاب می گردند.
رنگ فاضلاب: رنگ فاضلاب معمولا نشان دهنده ی عمر آن است. فاضلاب تازه، رنگ خاکستری دارد و پس از مدتی که فاضلاب گندید و کهنه شد رنگ آن تیره و سیاه می گردد.
بوی فاضلاب: بوی فاضلاب ناشی از گازهایی است که در اثر متلاشی شدن مواد آلی به وجود می آید. بوی فاضلاب تازه قابل تحمل تر از فاضلاب کهنه است. بوی فاضلاب کهنه بیشتر ناشی از گاز هیدروژن سولفوره می باشد که در اثر فعالیت باکتری های بی هوازی و در نتیجه احیای سولفات ها به سولفیت ها تولید می گردد. در صورتیکه به فاضلاب هوا و اکسیژن کافی برسد باکتری های بی هوازی از فعالیت بازایستاده و به جای آنها باکتری های هوازی مواد آلی فاضلاب را تجزیه می کنند و گاز کربنیک مهمترین گازی است که از کار این باکتری ها تولید می شود.
درجه اسیدی: فاضلاب های خانگی خالص و تازه معمولا حالت خنثی و یا متمایل به قلیائی دارند و تنها در اثر ماندن و گندیدگی گازهای اسیدی (هیدروژن سولفوره) تولید می کنند.
دمای فاضلاب: درجه ی گرمای فاضلاب معمولا بیشتر از درجه ی گرمای آب در همان محیط است.
مواد خارجی در فاضلاب: مواد خارجی موجود در فاضلاب به صورت های آلی و معدنی می باشند. نسبت مواد آلی به مواد معدنی در فاضلابهای شهری پیرامون 50 درصد می باشد. از نقطه نظر آمیختگی آنها، پیرامون 70 درصد مواد خارجی به صورت محلول و 30 درصد به صورت مواد معلق در فاضلاب ظاهر می گردند. میتوان پیش بینی کرد که مجموع مواد خارجی موجود در فاضلابهای شهری میان 150 تا 180 گرم از هرنفر در شبانه روز می باشد. از مقدار نامبرده حدود 40 تا 50 گرم به صورت مواد معلق و بقیه به صورت مواد محلول نمودار می گردد.
موجودات زنده در فاضلاب: بجز مواد خارجی آلی و معدنی، همیشه فاضلاب مقدار زیادی موجودات زنده ی ذره بینی مانند ویروسها و میکروبها(باکتری ها) به همراه دارد. تنها بخش کمی از این موجودات زنده ممکن است بیماری زا باشند، مانند باسیل حصبه، اسهال و وبا که جز باکتری های انگلی هستند. دو گروه از این موجودات زنده به نام باکتری های هوازی و باکتری های بی هوازی حتی در تصفیه فاضلاب نقش مثبت و کمک کننده دارند.

خواص فاضلابهای صنعتی و پساب کارخانه ها کاملا بستگی به نوع فرآورده های کارخانه دارد. با توجه به این موضوع مهمترین تفاوتی که فاضلاب کارخانه ها می توانند با فاضلابهای خانگی داشته باشند عبارتند از:
• امکان وجود مواد و ترکیبهای شیمیایی سمی در فاضلاب کارخانه ها بیشتر است.
• خاصیت خورندگی و درجه ی اسیدی بیشتری دارند.
• امکان وجود موجودات زنده در آنها کمتر است.
تنها بخشی از فاضلاب کارخانه ها که تقریبا در تمام کارخانه ها خاصیتی یکسان دارند. فاضلاب به دست آمده از تشکیلات خنک کننده ی آنها است. آلودگی این فاضلابها بسته به تعداد دفعه هایی که آب برای خنک کردن کارخانه به کار برده شده و یا شیوه ی خنک کردن، یعنی به صورت سیکل باز و یا سیکل بسته انجام گیرد متفاوت است.
در پساب برخی از کارخانه ها مانند کارخانه های بهره برداری از معادن، کارخانه های فولادسازی و کارخانه های شیمیایی، بیشتر مواد خارجی را مواد معدنی تشکیل می دهند. در صورتیکه در برخی دیگر از کارخانه ها مانند کارخانه های تهیه ی مواد غذایی و کارخانه های نشاسته سازی بیشتر مواد خارجی در فاضلاب مواد آلی هستند. بنابراین بررسی در مقدار مواد خارجی موجود در فاضلاب های صنعتی باید در هر مورد با توجه به مشخصات کارخانه به عمل آید. درجه آلودگی این گونه فاضلاب ها می تواند میان چند گرم تا چند هزار گرم BOD در مترمکعب تغییر کند.
با توجه به ویژگی های نامبرده، برای وارد نمودن فاضلابهای صنعتی به شبکه ی جمع آوری فاضلاب شهری، ضوابط و شرایطی وجود دارند که کاملا به نوع فرآورده های کارخانه بستگی دارد. توجه نکردن به این شرایط ممکن است موجب فرسایش، خوردگی، و سرانجام خراب شدن فاضلاب روها گردد. بجز آن آمیختن فاضلابهای صنعتی با فاضلابهای شهری بسته به نوع کارخانه ممکن است در فرآیند تصفیه اثر منفی گذارد.

آبهای سطحی ناشی از بارندگی و ذوب یخ ها و برف های نقاط بلند هستند. این آب ها به علت جریان در سطح زمین و تماس با آشغالها و کثافت های روی زمین و شستن سطح خیابان ها و پشت بام ها آلوده شده و مقداری مواد آلی و معدنی در آنها وارد می گردد. از این رو آغاز بارندگی درجه ی آۀودگی آب های سطحی زیاد بوده و می توان آنها را فاضلاب های سطحی نامید. پس از پاک شدن سطح های بارش مقدار آلودگی آنها کاسته می شود.
بیشترین قسمت مواد خارجی را در آبهای سطحی مواد معدنی مانند ماسه و شن تشکیل می دهند که در اثر شستشوی خیابان ها وارد آب های سطحی می شوند. بجز آن پس ماندهی ی ذرات گیاهی و حیوانی و مواد نفتی و دوده، قسمت های دیگر مواد خارجی آب های سطحی را تشکیل می دهند.

آلودگی فاضلابها بیشتر به واسطه ی وجود مواد آلی در آنها نمودار می شود. مواد آلی موجود در فاضلاب ها را می توان با کمک اکسیژن دهی و اکسیداسیون تبدیل به نیتریت ها، نیترات ها و فسفات ها و جز آن... کرده و سپس به صورت ته نشین کردن از فاضلاب جدا نمود.
برای نشان دادن درجه ی آلودگی فاضلاب از معیارهای زیر استفاده می کنند:

این معیار مهمترین ابزار سنجش مواد آلی قابل تجزیه زیست شناختی است که در مورد فاضلاب کاربرد متداول دارد. در این روش مقدار اکسیژن مورد نیاز برای اکسیداسیون مواد آلی فاضلاب توسط باکتری ها به دست می آید. با استفاده از اندازه گیری مقدار اکسیژن مورد نیاز، غلظت مواد آلی موجود در فاضلاب که قابل اکسیداسیون باکتریایی است به دست می آید. مقدار BOD معمولا براساس پنج روز در حرارت 20 درجه سانتی گراد بیان می گردد. این مقدار همان اکسیژن مصرف شده در طول اکسیداسیون فاضلاب، در زمان پنج روز و حرارت 20 درجه است.

در این روش مقدار اکسیژن متناسب برای تجزیه و تثبیت شیمیایی مواد آلی را اکسیژن مورد نیاز تجزیه شیمیایی یا اصطلاحا COD گویند. این معیار از طریق اکسیداسیون فاضلاب توسط محلول اسید دی کرومات، تقریبا تمام مواد آلی موجود در فاضلاب را به گاز کربنیک و آب، اکسیده می نماید که در این واکنش معمولا حدود 95% اکسیداسیون مواد آلی صورت می گیرد.

مواد جامد معلق یکی دیگر از نشانگرهای کیفیت فاضلاب از نظر غلظت مواد می باشد این مواد ممکن است از 100 تا 500 میلی گرم در لیتر در فاضلاب متغیر باشد.
معمولا مقدار میلی گرم اکسیژنی که لازم است تا اینکه در پنج روز نخست مواد آلی موجود در یک لیتر فاضلاب، در 20 درجه گرما توسط باکتری ها اکسیده گردد، مبنا قرار داده و آنرا BOD می نامند.

فاضلابهای صنعتی را می توان به دو گروه تقسیم نمود:
1. فاضلاب کارگاه های کوچک: مقدار فاضلاب هایی مانند فاضلاب تعمیرگاه های اتومبیل، آهنگری ها، نجاری ها، آرایشگاه ها، آتلیه های عکاسی و مانند آنها، فاضلاب این گونه موسسه ها در طرح شبکه ی فاضلاب شهر جداگانه به حساب نمی آیند و معمولا همراه فاضلاب سرانه ی مردم در نظر گرفته شده.
برای سازمان ها و موسسه های همگانی بزرگ که امکان داشتن میهمانانی جز ساکنان شهر در آنها باشد مانند هتل ها، رستوران ها، دانشگاهها، و جز آن عدد معادلی به شمار جمعیت شهر افزئده می گردد.
2. فاضلاب کارخانه ها: مقدار فاضلاب کارخانه ها را نیز با توجه به مقدار مصرف آب و کاهش مقداری از آن که به صورت فرآورده از کارخانه بیرون می رود تعیین می کنند.

• دپارتمان آب
• دپارتمان پساب
• دپارتمان تحقیق و توسعه
• دپارتمان بازرگانی